Merhaba. Bugün hepimizin severek tükettiği, üreticilerin her yaz büyük bir itinayla ağaçlarından topladığı fındığın tarihi epey eskilere dayanmaktadır. Milattan evvel ve sonra fındık pek çok uygarlık tarafından kutsal sayılmış, mutfaklarda hayli sık kullanılmış ve bedel verilmiştir. Biz Türkler de fındığın dünyada dış satımını birinci yapanlar olmuşuz. Bu yazıda size Doğu Karadeniz’in toprağından dökülen fındığın kıssasını anlattım.
İyi okumalar dilerim.
Fındığın tarihi Doğu Karadeniz’den başlar.
Bugün hepimizin severek tükettiği fındığın tarihi hayli eskilere dayanır. Fakat gelin evvel ismine bir bakalım. Fındık sözcüğü, Antik Çağ’da Karadeniz’in ismi olan ‘Pont Exinus’tan türetilen ‘pontik’ sözcüğünden meydana gelmiştir. Milattan sonra 23 doğumlu Romalı alim Plinius da Pontos kıyılarından getirildiği için, fındığa ‘Pontos cevizi’ denildiğini muharrir. Akdeniz, Orta Doğu ve Avrupa ülkelerine Doğu Karadeniz’den yayıldığı için ismi de farklı hallerde söylenmiştir.
Fındık sözünün manası lisandan lisana yayılarak farklılaşmıştır.
Fındık sözcüğünün Farsçası ‘fonduk’, Arapçası ‘bunduk’, Latincesi ‘nux’, Almancası ‘haselnuss’, Fransızcası ‘noisette’, İngilizcesi ‘hazelnut’, eski Yunancası ‘funduki’dir. Türkler Orta Asya’da yaşadığı devirde fındığa ‘kosuk’ derken Batı’ya göçen Türkler ‘çetlevük demiştir.’ Anadolu Türkleri de Arap tesiri nedeniyle ‘bunduk’tan türeyen fındık sözünü kullanmıştır.
Fındık ağacı Türk ve Çin kültüründe kutsal sayılıyordu.
Fındığın ismi Türeyiş Destanı’nda da geçer. Destana nazaran iki ırmağın birleştiği yerde bir fındık ağacı vardır ve bu ağacın tabanından toprak yarılmaya başlar. Bu yarıktan da beş çocuk çıkar. Türkler kadar Çinliler için de kutsaldır fındık ağacı. Çinliler bu ağacı allahın insanlara bahşettiği beş kutsal ağaçtan biri olarak sayarlar. Çin kaynaklarına bakıldığında milattan evvel 3 binli yıllarda Çin’de fındık ekildiği müellif.
2400 yıl evvel bilinen fındıkları bugün hâlâ yetiştiriyoruz.
Milattan evvel 4. yüzyılda yaşamış yunan filozof Theophrastos da fındığı ‘Karadeniz cevizi’ diye isimlendirir. Ayrıyeten yaptığı tanımda iki tıp fındıktan bahseder ki bunlar ülkemizde hâlâ çokça bulunan sivri fındık ve tombul fındıktır.
Yunan ve Roma mutfağında sos imalinde sıklıkla kullanılırdı.
Eski Yunan ve Roma mutfağında sosların imalinde fındığın sıkça kullanıldığı ve milattan sonra 200 yılı civarında yaşamış olan Athenaeus’un bir yapıtında ‘ballı ve kuruyemişli tatlı’ tanımında fındığın yer aldığı muharrir. O periyotlardan beri gerek Yunan ve Roma halkı gerekse Anadolu halkları fındığa epeyce düşkündür.
Fındık, Karadeniz’e seyahat edenlerin yazılarında da yer almıştır.
13. yüzyılda yaşayan ve birinci Bektaşîlerden olan Ispartalı Seyyah Seyranî Giresun’a seyahatini seyahatnâmesinde müellif ve şöyle der: ‘Sanki yeryüzündeki bütün fındıklar Giresun’da yetiştirilmektedir’. Evliya Çelebi de Trabzon bölgesine yaptığı bir seyahatte ‘Dağlarında taşlarında cümle ormanları fındıklıktır’ diye bahsetmektedir.
Fındığın milletlerarası ticaretini yapan birinci hükümdar Timur’dur.
Fındığın memleketler arası ticaret malı olarak satışını gösteren birinci yazılı evrak ise 1403 yılına aittir. İspanya hükümdarı 3. Henri, 1403 yılında Timur’a elçi gönderir. Timur ile görüşen elçi Trabzon’dan İstanbul’a deniz yoluyla döner. Seyahat izlenimlerini yazdığı seyahatnamesinde şu cümle yazılıdır: 17 Eylül 1403’te Trabzon’dan, kaptan Nicolos Cojen idaresindeki fındık yüklü bir gemiyle 25 günde İstanbul’a gittik.
Fındığın Avrupa’da tanınması 1780’li yıllara dayanır.
Fransa ile 1737 yılında, padişah 1. Mahmut periyodunda ticaret muahedesi yapılır. Bu antlaşmaya nazaran Fransa’ya satılacak eserler ortasında fındık da vardır. Türk fındıklarının Avrupa ülkelerinde tanınması ise 1780’li yıllarda başlar. 1782’de Rusya’ya, 1792’de Romanya’ya, 1875’te Belçika’ya, 1906’da Sırbistan’a, 1907’de Almanya’ya, 1909’da Fransa’ya ve 1912’de ABD’ye fındık satışına başlanmıştır. 1900’lü yıllarda dünyada fındığı üreten ve satan tek ülke Türkiye’dir.
Cumhuriyet periyodunda fındık fidanı ihracı yasaklandı.
Cumhuriyet periyodunda de fındık konusu önemli ölçüde ele alınmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde gerçekleştirilen ekonomik kalkınma planları kapsamında 1927 yılında çıkarılan kanun ile fındık fidanlarının ihracatı yasaklanmıştır. Sonraki yıllarda fındığın satışıyla ilgili pek çok ihracat birlikleri kurulmuştur.
Siz fındığın tarihinin bu kadar eskilere dayandığını biliyor muydunuz? Yorumlarınızı bekliyorum.
Günümüzde fındık dünyanın pek çok ülkesine ihraç ettiğimiz lezzetli bir eserimiz. Bilhassa çikolata bölümünde birçok ülke fındığımızı kullanıyor. Türkiye’de yerli üreticilerimiz emeklerini tam alamasalar da bu coğrafyada hâlâ değerli bir geçim kaynağı. Umarım önümüzdeki yıllarda fındık üreticileri için gelişmeler olumlu istikamette olur.