Dünya’nın daha fazla ısınmasını engellemeye yönelik bu yıl düzenlenen en kıymetli toplantı niteliğindeki COP29 tepesi, Azerbaycan’ın başşehri Bakü’de 11 Kasım’da başlıyor.
COP29 nedir?
Birleşmiş Milletler’in (BM) her yıl düzenlediği iklim konferansının yaygın bilinen ismi “COP,” konferansın özgün ismindeki “taraflar konferansı” sözünün kısaltması.
Bu yıl 29’uncu sefer toplanacak konferansın birincisi 1995 yılında Berlin’de düzenlenmişti.
COP tepelerinin gayesi, karbondioksit (CO2) salınımlarını kısmak ve global ısınmayı sanayi öncesi devrin 1,5 derece üzerinde sonlandırmak.
Kimler katılıyor?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın doruğa katılması bekleniyor.
Ancak ABD Başkanı Joe Biden ve Çin Devlet Lideri Xi Jinping’in yanı sıra AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen üzere isimler bu yıl çeşitli nedenlerden tepeye katılmıyor.
Bunun konferansın zayıf geçmesine neden olabileceği yorumları yapılıyor.
Bazı uzmanlar, Azerbaycan’ın tepede manalı bir muahedeye varılmasını sağlamak için kâfi diplomatik tesiri olmadığı yorumunu yapıyor.
Pekçok önder gelcek yıl Brezilya’da düzenlenmesi planlanan COP30’da daha büyük yol katedilmesini bekliyor.
Gündemde neler var?
Bu yıl tartışılacak en önemli mevzulardan biri, gelişmekte olan ülkelerin iklim değişikliğine ahenk sağlamasına yardımcı olacak maddi imkanların oluşturulması.
Birçok ülke halihazırda, öngörülemeyen hava olayları ve hava kirliliği ile karşı karşıya.
Fakat düşük gelirli ülkeler, pak güç kaynaklarına geçişte daha çok zorluk çekiyor.
2009 yılında Kopenhag’da düzenlenen COP15 tepesinde gelişmiş ülkelerin, gelişmekte olan ülkelere, iklim siyasetlerini desteklemek üzere her yıl 100 milyar dolar sağlaması kararlaştırılmıştı.
Uluslararası kuruluşlara nazaran bu amaca birinci sefer 2022 yılında ulaşıldı.
2025 yılından sonra ise “İklim Finansmanı Yeni Kolektif Niceliksel Hedefi” (NCQG) isimli yeni bir inisiyatifin yürürlüğe girmesi gerekiyor.
Bu yeni finansal maksat, Bakü’de gerçekleştirilecek COP29 doruğunun gündemindeki en önemli hususlardan biri olacak.
Başarılı olacak mı?
Gelişmekte olan ülkeler 1,1 trilyon ila 1,3 trilyon dolar ortasında ödeneğe muhtaçlıkları olduğunu açıklarken gelişmiş ülkeler bu ölçünün 100 milyar dolar ile hudutlu kalmasını istiyor.
BBC İklim Muhabiri Matt McGrath, ana mevzunun donör ülkelerin sayısını arttırmak olduğunu vurguluyor.
Böylece gelişmekte olan ülke olarak sınıflandırılan Çin, Hindistan, Singapur ve daha birçok ülke de sürece maddi katkıda bulunabilir.
McGrath, “Bu sahiden bir imtihan olacak ve diplomatik boyutunun ustalıkla ele alınması gerekecek” yorumunu yapıyor.
McGrath’a nazaran yeni finansman sisteminin nasıl görüneceği ve ne içereceği konusunda hiç kimse hemfikir değil.
“Ancak finansman konusunda bir ölçü muvaffakiyet elde edilmesi kritik, zira gelişmekte olan ülkeler daha güçlü uluslardan yeni bir taahhüt almadan karbon kullanımlarını azaltma planlarını geliştiremeyeceklerini söylüyorlar.”
Azerbaycan nasıl seçildi?
Bu üst seviye iklim konferansının konut sahibi olarak Azerbaycan’ın seçilmesi ülkedeki birçok kişiyi şaşırtsa da aslında Bakü son yıllarda milletlerarası tertiplere mesken sahipliği yapmaya alıştı.
2012’de Eurovision Müzik Yarışı, 2017’de İslami Dayanışma Oyunları ve 2016’dan beri Formula 1 yarışları Bakü’de düzenlendi.
Bu yıl iklim tepesinin konut sahibi olarak Doğu Avrupa ülkelerinden birinin seçilmesi bekleniyordu.
Ermenistan ve Bulgaristan da COP29’a konut sahipliği yapmak için aday olmuşlardı ve Azerbaycan’la başa baş ilerliyorlardı.
Ancak iki ülke de adaylıklarını geri çekip konut sahipliğini Azerbaycan’a bıraktı.
Bakü neden tartışma konusu oldu?
İtalyan güç ve etraf iktisadı uzmanı Enzo Di Giulio, iklim doruğuna Bakü’nün mesken sahipliği yapması kararının iklim siyasetlerinden fazla milletlerarası alakalar ile ilgili olduğunu söylüyor.
Di Giulio, “Bu, derin mana taşıyan siyasi bir olay. Azerbaycan öncelikle hem petrol hem de doğalgaz üreticisi olduğu üzere, hidrokarbon bölümünün de beşiği olduğu söylenebilir” dedi.
Petrol ve doğalgaz kesimleri, 2023 bilgilerine nazaran Azerbaycan’ın gayrisafi yurt içi hasılanın üçte birinden fazlasını oluşturuyor ve ülke bütçesinin yarısından fazlası bu bölümlere ayrılıyor.
İhracatın yüzde 90’ından fazlası da petrol ve doğalgaz eserlerinden oluşuyor.
Çevre uzmanı ve Azerbaycan’ın “Ecofront” iklim tertibinin kurucusu Javid Cara, Azerbaycan’ın iklim gayelerinin şimdilik kısıtlı olduğunu söylüyor.
Cara, “Azerbaycan zorunluluklarını yerine getirmek konusunda çok da azimli değil. Daha argümanlı bir planın COP29’dan evvel açıklanacağına yönelik beklentiler vardı, fakat bu gerçekleşmedi” dedi.
Bakü’nün resmi maksadı sera gazı salınımlarını, 1990 yılına kıyasla, 2030 yılına kadar yüzde 35, 2050 yılına kadar da yüzde 40 azaltmak.
Azerbaycan’ın COP29 tepesinin mesken sahibi seçilmesinin akabinde, insan haklarına dair telaşlar de lisana getirildi.
Ülkede 400’den fazla siyasi tutsak olduğu bildirilirken Azerbaycan hükümeti görüşlerinden ötürü hiçkimsenin alıkonmadığını söylüyor.
Azerbaycan tepeye nasıl hazırlandı?
COP29’u ağırlayacak Bakü kenti 2,3 milyon nüfusa, Azerbaycan da 10 milyon nüfusa sahip.
Son aylarda Bakü’de görülen şiddetli yağışlar sel baskınlarına sebep oldu ve kentin çok hava olaylarına karşı hazırlıksız olduğunu gösterdi.
Yetkililer sel baskınlarının daha evvel gibisi görülmediğini söylerken muhalifler baskınların sırf iklim değişikliği değil, altyapı eksikliğinin de sonucu olduğunu savundu.
Zirveye hazırlık kapsamında Bakü’de otobüs ve bisiklet yolları oluşturuldu, kısa periyodik kiralanabilecek bisikletler ve elektrikli scooterlar kullanıma girdi.
Altyapıya elektrikli taşıtların şarj edilebileceği istasyonlar ve bisikletler için trafik ışıkları eklendi.
Bazı yollar trafiğe kapatıldı ve sadece yaya kullanımına uygun hale getirildi. Doruğun öncesinde binaların dış cepheleri temizlendi ve yollar tamir edildi.
Konferans hakikaten kıymetli mi?
Dünyaca ünlü aktivist Greta Thunberg’e nazaran bu tepelerin bir işlerliği yok; ülkeler kendilerini etraf açısından aklamak için bir ortaya geliyor lakin bir değişiklik yapmıyor.
Ancak yeniden de bazılarına nazaran ulusal amaçların ötesinde global bir maksada ulaşmak için bu doruklar gerekli.
Mesela COP21’de Paris’te karar verilen global sıcaklık artışını 1,5 dereceye kadar düşürme kararı Birleşmiş Milletler’e nazaran üniversal bir iklim hareketinin oluşmasını sağladı.