Feyziye Özberk
Yazımın başlığını bilhassa seçtim. Odatv’de, şair Kaan Eminoğlu’nun “Türk edebiyatı” diyemeyen, bunun yerine “Türkçe edebiyat” tabirini kullanan fakat başka milletler için “İngiliz, Fransız, Alman vb.” üzere tabirler kullanan yayınevlerini eleştirdiğini ya da kınadığını okudum. Kaan Eminoğlu bu tavrında çok haklı.
Cemal Süreya Türk şairidir. Süreya, hem şiiriyle hem de şiiriyle yarışan düzyazılarıyla, bir kuyumcu üzere işlediği Türkçeyi zenginleştirmiş, güzelleştirmiştir. O birebir vakitte bir dünya şairidir. Şiirinde insani öz baş tacıdır. Cemal Süreya devrimcidir. Sosyalisttir. Ortadoğu kültürü diyebileceğimiz kendi birikiminin yanı sıra çok düzgün bildiği Batı kültüründen, şiirinden de beslenmiştir.
Bilindiği üzere Cemal Süreya’nın ailesi Zaza (Kürt) kökenlidir. Bu kökenden hareketle onu Kürt şairi olarak niteleyenler de çıktı. Cemal Süreya üstelik Türkçeye tutkun bir Türk şairidir.
Cemal Süreya’nın ailesinde konuşulan lisan Türkçedir. Bilhassa babaannesi pak bir Türkçeyle konuşur. 1931 doğumlu olan Süreya’nın, babaannesinin hoş bir Türkçeyle konuşması, ailenin Türkçeyi benimsemesinin hayli eski bir tarihte gerçekleştiğini gösterir. Cemal Süreya da kardeşleri de Kürtçe bilmezler. Bir iki türkü dışında kulak dolgunluğu bile yok onda.
Cemal Süreya Türkçe ile bağını aşk olarak betimliyor:
“Benim lisan serüvenim şu: Küçük çocuk bakıcıya veriliyor; daha doğrusu, o çocuk kendini bakıcının elinde buluyor; seviyor bakıcısını; onu ana belliyor. Türkçeyle ilgim böyle… Bir noktada gurbetin aşka dönüşmesi… Bu lisan yorganımdır benim; biraz haşhaş, biraz balık kokar (Oysa Türkçede de balık azdır). Biraz da zeytin tadı taşır.”
Cemal Süreya yazdığı üzere Türkçeye âşık. Bu aşkı şairce anlatır:
“Türkçeden bir kıl kopar; içinde güneşler, dünyalar, ırmaklar vardır. Ancak Türkçeden koparacaksın.”
Süreya’nın bu tutkusu Türkçe toprağını bereketli yağmurlar üzere beslemiş, canlandırmış, yeni filizleri çimlendirmiştir. Kıymetli şairimiz Ceyhun Atuf Kansu da benzeri bir kıymetlendirme yapar:
“Cemal Süreya’nın şiirleri ve Yunus Emre
Ne hoş yağıyorlar Türkçe’ye.”
Yazar, şair Özdemir İnce de Süreya’nın Türk şairi/yazarı olduğunu vurguladı. Ayrıca bu fikrini genelleştirdi:
“Yaşar Kemal son yıllarda ana-babasının Kürt olduğunu söylüyor. Ancak buna rağmen o Türk müellifidir. Çünkü her kim ki Türkçe müellif ‘Türk’ yazarıdır. Bir müellifin bir şairin ülkesi, bayrağı, soyu ve sopu, ırkı, ulusu, milleti, aşireti yazdığı lisandır. Gerisi palavradır!”
CEMAL SÜREYA VE ATATÜRK
Cemal Süreya, günlüğündeki 799. Gün’e; Edip Cansever, Ece Ayhan ve kendisinin hiç Atatürk şiiri yazmadığını not düşer… İsmi Atatürk olan ya da onun hengamesini anlatan bir şiiri olmasa da, Cemal Süreya’nın yazı-şiir serüvenini incelediğimizde Atatürk’e rastlarız. Örneğin, şair ve müellif dostlarını andığı bir şiirinde, o günlerde onlarla birlikte Atatürk’ü de daha çok sevdiğini müellif:
“Şu günlerde içkiye düştüm, ondan mıdır bilmem, Daha çok seviyorum Cansever’i, Uyar’ı, Can Yücel’i Bir de Fethi Naci’yi ve şüphesiz Mustafa Kemal’i…”
Cemal Süreya sadece şiirlerinde değil, kendisiyle yapılan bir söyleşide yaşamöyküsünü anlatırken Atatürk’le temas kurar:
“Sözgelimi Atatürk 1938’de öldü. Lakin ondan üç ay evvel küçük kalbimdeki kuş ölmüştü. Sürgün oluşumuz, annemin ölüşü de o yıl içinde.”
Atatürk’ün öldüğü yıl olan 1938’de Cemal Süreya annesini kaybeder. Tıpkı yıl bir yük vagonuna hükümet zoruyla bindirilip babası ve kardeşleriyle birlikte sürgüne gönderilir. Cemal Süreya yedi yaşındadır.
Cemal Süreya’ya göçebelik babasından miras olarak kalır. 1938’den sonra gezgin olan Cemal Süreya en hoş seyahatini şiiriyle yapar. Müfettiş olarak Anadolu’nun birçok köşesini gezerken, Atatürk’ün 20.ölüm yıldönümü olan 10 Kasım 1958’de yolu Nazilli’ye düşer.13 Kasım günü ilçede yayınlanmakta olan “Kervan” gazetesinin birinci sayfasında şu haber yer alır: “10 Kasım günü kentimizde bulunan bedelli sanatçı Cemal Süreya kıymetli bir konuşma yaptı.”
Gazetenin birinci sayfasından başlayıp ikinci sayfada devam eden yazı, Cemal Süreya’nın Atatürk üzerine yaptığı konuşmanın metnini içermektedir. Kelamlarına Jean Paul Sartre’ın “Bir entelektüel hiçbir vakit tam bir revolüsyoner” olamaz deyişiyle başlayan Cemal Süreya konuşmasını Atatürk’e ait çok derin manalı bir değerlendirmeyle bitiriyor:
“Mustafa Kemal bir temeldir. Bir istikamettir. Yapılmış, her şeyi bitmiş bir bina değildir. Onu fakat devam ettirerek, sürdürerek sevebiliriz. Kendisine yeni şeyler, yeni pahalar ekleyerek sevebiliriz. Yalnız yüreğimizle değil, aklımızla da sevelim. Mustafa Kemal en büyük zaferini o vakit kazanmış olacak, işte o zaman…”Mustafa Kemal’in bir istikamet olduğunu, Cumhuriyetin yapılmış, her şeyi bitmiş bir bina olmadığını söyleyen biri daha vardır. O da Atatürk’ün kendisidir:
“Bugüne kadar elde ettiğimiz muvaffakiyetler bize fakat gelişmeye ve uygarlığa yanlışsız bir yol açmıştır. Yoksa gelişmeye ve uygarlığa şimdi ulaştırmış değildir.”
Tüm Atatürkçülerin, Mustafa Kemal’i ve Cemal Süreya’yı sadece yürekleriyle değil, akıllarıyla sevmelerini diliyorum. Bilhassa de son günlerde siyasetçilerin söylediklerini, vaatlerini Nutuk’tan Atatürk’ün kelamlarıyla karşılaştırmalılar.
Kaynaklar:
Feyziye Özberk, Cemal Süreya, Papirüs Düşçüsüyle Buluşma, Kaynak Yayınları, Boyalıkuş – Edebiyat, 2016, İstanbul.
Sunay Akın, Ay Çöreği ve Deniz Yıldızı, İş Bank. Kültür Y. İstanbul, 2021.